Khoảng 19 giờ ngày 8-8-2012, do có mâu thuẫn từ trước, Nguyễn Bình Tuy đã điều khiển xe ô tô tải đâm vào xe máy của ông Huỳnh Văn Bạc điều khiển làm ông Bạc tử vong. Sau đó, Cơ quan CSĐT Công an tỉnh Khánh Hòa đã quyết định khởi tố vụ án, khởi tố bị can, bắt tạm giam Tuy về tội giết người theo khoản 2 Điều 93 BLHS (khung hình phạt từ bảy đến 15 năm tù). Tháng 1-2013, VKS tỉnh có cáo trạng truy tố Tuy về tội giết người theo điều khoản trên.

Tòa, VKS bất đồng

Trong các giai đoạn điều tra và truy tố, Tuy không yêu cầu luật sư bào chữa. Đồng thời, do Tuy không bị khởi tố, truy tố theo khoản 1 Điều 93 BLHS (khung hình phạt từ 12 đến 20 năm tù, tù chung thân hoặc tử hình) nên cơ quan điều tra, VKS không chỉ định luật sư cho Tuy.

Sau khi hồ sơ được chuyển qua tòa, thẩm phán được phân công giải quyết án nhận thấy hành vi giết người của Tuy có tính chất côn đồ, là dấu hiệu định khung tăng nặng (điểm n khoản 1 Điều 93 BLHS). Do đó, ngày 1-3-2013, thẩm phán đã ra quyết định trả hồ sơ, yêu cầu VKS truy tố Tuy theo khoản 1 Điều 93 BLHS, đồng thời tiến hành hỏi cung bị can với sự tham gia của người bào chữa.

Thế nhưng VKS tỉnh cho rằng việc tòa yêu cầu truy tố Tuy theo khoản 1 Điều 93 BLHS là không có căn cứ nên giữ nguyên quan điểm truy tố và chuyển lại hồ sơ, yêu cầu tòa đưa vụ án ra xử. Trong giai đoạn tòa chuẩn bị xét xử, gia đình Tuy đã nhờ một luật sư bào chữa cho bị cáo và đã được tòa chấp nhận.

Luật sư chỉ định đang bào chữa cho bị cáo tại một phiên tòa. Ảnh minh họa: HTD

Tháng 4-2013, TAND tỉnh Khánh Hòa mở phiên sơ thẩm, tiếp tục nhận định hành vi của Tuy là côn đồ, cần phải truy tố, xét xử theo điểm n khoản 1 Điều 93 BLHS. Vì vậy, sau khi kết thúc phần tranh luận, hội đồng xét xử đã quyết định trả hồ sơ, yêu cầu VKS truy tố Tuy theo điểm n khoản 1 Điều 93 BLHS, yêu cầu việc hỏi cung bị cáo phải có sự tham gia của người bào chữa.

Ngay sau đó, ngày 24-4, VKS tỉnh đã có công văn trả lời, giữ nguyên quyết định truy tố Tuy theo cáo trạng cũ.

Tòa xử có vi phạm tố tụng?

Theo Điều 196 BLTTHS, tòa có thể xét xử bị cáo theo khoản khác với khoản mà VKS truy tố trong cùng một điều luật. Trong thực tiễn xét xử, việc VKS truy tố bị can, bị cáo theo khung hình phạt này, tòa xử theo khung hình phạt khác trong cùng một điều luật là chuyện bình thường.

Tuy nhiên, điều gút mắc ở vụ án trên là nếu tòa xử Tuy theo khoản 1 với khung hình phạt cao nhất đến tử hình thì bắt buộc phải có người bào chữa cho Tuy ngay từ giai đoạn điều tra. Do đó, một khi VKS không chịu khắc phục điểm này, tòa e ngại rằng nếu cứ xét xử thì sẽ bị cấp trên hủy án do vi phạm tố tụng nghiêm trọng.

Trong một vụ án có tình huống tương tự trước đây, ông Đinh Văn Quế, nguyên Chánh tòa Hình sự TAND Tối cao, từng bình luận rằng tòa cứ việc đưa vụ án ra xét xử với điều kiện là phải có người bào chữa cho bị cáo tại phiên xử. Việc không có người bào chữa trong các giai đoạn điều tra, truy tố trong trường hợp này không hề vi phạm tố tụng. Bởi lẽ ở các giai đoạn tố tụng đó, cơ quan điều tra, VKS nhận thức rằng bị can chỉ phạm tội ở khung hình phạt không bắt buộc phải có người bào chữa thì việc họ không chỉ định luật sư là hợp lý. Chừng nào cơ quan điều tra, VKS khởi tố, truy tố bị can ở khung hình phạt có mức án cao nhất đến tử hình mà không chỉ định luật sư cho bị can (nếu bị can và gia đình không mời luật sư) thì mới vi phạm tố tụng nghiêm trọng.

ThS Phan Anh Tuấn (khoa Luật hình sự Trường ĐH Luật TP.HCM) cũng cho rằng nếu tòa xử bị cáo Tuy theo khoản 1 thì tòa chỉ định luật sư tham gia bào chữa tại phiên xử. Tuy nhiên, tòa phải làm thông báo ghi rõ lý do là bị cáo có thể bị xét xử ở khoản nặng hơn nên việc bào chữa chỉ định theo luật là cần thiết. Hiện luật chưa quy định cụ thể về tình huống này nhưng vì quan điểm của VKS và tòa không thống nhất nên trước khi tiến hành xét xử, tòa nên thông báo cụ thể như trên cho rõ ràng.

HỒNG HÀ - THANH TÙNG